Κανὼν λέγεται ἡ Ἁγία Γραφὴ στὸν οὐσιώδη ῥόλο της μέσα στὴν ἐκκλησία, καὶ κανόνες ἐπὶ μέρους οἱ πιστευτέες αἰώνιες ἀλήθειες μία μία, οἱ ὁποῖες πολλὲς φορὲς στὰ βιβλικὰ κείμενα λέγονται καὶ μυστήρια. τὸ δόγμα εἶναι ῥηματικὸ οὐσιαστικὸ παθητικῆς φωνῆς τοῦ ῥήματος δοκεῖ μοι, ἔδοξέ μοι, ἔδοξέ τισι. τὰ ῥηματικὰ οὐσιαστικὰ τῆς μὲν ἐνεργητικῆς φωνῆς καὶ διαθέσεως εἶναι τριτόκλιτα θηλυκὰ τῆς δὲ παθητικῆς φωνῆς καὶ διαθέσεως τριτόκλιτα οὐδέτερα. γιὰ παράδειγμα τῶν ῥημάτων πράττω ποιῶ πλήττω νεύω εἴρηκα κιρνῶ ἐνεργητικὰ μὲν οὐσιαστικὰ εἶναι τὰ πρᾶξις ποίησις πλῆξις νεῦσις ῥῆσις κρᾶσις, παθητικὰ δὲ τὰ πρᾶγμα ποίημα πλῆγμα νεῦμα ῥῆμα κρᾶμα. ἔτσι καθὼς τὸ ἔδοξέ τισι σημαίνει ὅτι κάποιοι μετὰ ἀπὸ σκέψι ἢ σύσκεψι ἀποφάσισαν κάτι, δόγμα εἶναι τὸ ἀποφασισθέν, ἡ ἀπόφασί τους, καὶ δόγματα οἱ ἀποφάσεις των. ἔτσι καὶ στὴ Γραφὴ λέγεται˙ Ἐξῆλθε δόγμα παρὰ Καίσαρος Αὐγούστου (Λκ 2,1).
       Συνεπῶς οἱ πιστευτέες θεμελιώδεις κι αἰώνιες ἀλήθειες, οἱ ὁποῖες ἀποκαλύπτονται θεοπνεύστως μέσα στὴ Βίβλο καὶ τὶς ὁποῖες σήμερα τὶς λέμε ΄΄δόγματα΄΄, ἔπρεπε νὰ λέγωνται κανόνες, ἐνῷ δόγματα ἔπρεπε νὰ λέγωνται οἱ κατὰ καιροὺς καὶ κατὰ τόπους ἐπὶ μέρους ἀποφάσεις τῶν μετέπειτα ἐκκλησιαστικῶν ποιμένων, τὶς ὁποῖες σήμερα τὶς λέμε ΄΄κανόνες΄΄. συνέβη δηλαδὴ κάτι τὸ ἀνάποδο, καὶ ἐπικράτησε. κάτι ἀνάλογο εἶχε συμβῆ στὴν ἐκκλησία καὶ σ’ ἄλλους ὅρους. γιὰ παράδειγμα ἐκεῖνο ποὺ στὰ χρόνια τοῦ Μ. Ἀθανασίου λεγόταν ὑπόστασις, ἀπὸ τὸν καιρὸ τῆς Γ΄ οἰκουμενικῆς συνόδου (431) λέγεται φύσις, καὶ ἀντιστρόφως ἐκεῖνο ποὺ ἐπὶ Μ. Ἀθανασίου λεγόταν φύσις, ἀπὸ τὰ χρόνια τῆς Γ΄ οἰκουμενικῆς συνόδου λέγεται ὑπόστασις. κι ἂν ἕνας μὴ πεπειραμένος δὲν γνωρίζει τὴν ἀλλαγὴ ποὺ ἔγινε, ὅταν διαβάζῃ τὰ κείμενα, μπερδεύεται.
       Κατὰ συνέπεια καὶ ἡ σήμερα λεγόμενη ΄΄Δογματικὴ΄΄ ἔπρεπε νὰ λέγεται Κανονική, τὸ δὲ ΄΄Κανονικὸ δίκαιο΄΄ ἔπρεπε νὰ λέγεται Δογματική˙ καὶ τὰ ΄΄δογματικὰ΄΄ ἔπρεπε νὰ λέγονται κανονικά, τὰ δὲ ΄΄κανονικὰ΄΄ νὰ λέγωνται δογματικά.
 
Μελέτες 3 (2008)