Δημοσίευσα  τὸ  ἄρθρο  αὐτὸ  γιὰ  πρώτη  φορὰ  στὰ  τριακοστὰ  γενέθλιά  μου (15-5-1971)  στὸ  περιοδικὸ  τῆς  Θεσσαλονίκης  «Ἀπολύτρωσις».  κι  ἔκανε  πολὺν  κρότο.  μετὰ  λίγες  ἡμέρες  τὸ  ἀναδημοσίευσαν  μεγάλες  ἡμερήσιες  ἐφημερίδες  τῆς  Ἑλλάδος,  καὶ  μετὰ  λίγον  καιρὸ  τὸ  ἀναδημοσίευσε  σὲ  ἀγγλικὴ  μετάφρασι  μιὰ  ἐφημερίδα  τῆς  Αὐστραλίας.    ἴδιος  τὸ  ἀναδημοσίευσα  μετὰ  35  χρόνια  στὸ  ἐπιστημονικὸ  περιοδικὸ  ‘’Συμβολή’’.

 

    Πολλοὶ λέγουν ὅτι ὁ Χριστιανισμὸς εἶναι μία ἐκ τῶν θρησκειῶν· ἄλλοι ὅτι εἶναι ἡ καλλιτέρα ἐκ τῶν θρησκειῶν· καὶ ἄλλοι ὅτι εἶναι ἡ μόνη θρησκεία.  τίποτε ἐξ ὅλων αὐτῶν δὲν ἀληθεύει.  ὁ Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι ἁπλῶς θρησκεία· εἶναι θρησκεία μόνον εἰς μίαν πτυχήν του.

    Εἰς τὴν Γραφὴν οὐδέποτε ὁ Χριστιανισμὸς ὀνομάζεται θρησκεία, παρ᾿ ὅλον ὅτι καὶ αὐτὸς ἀναφέρεται πλειστάκις μὲ ποικίλα ἄλλα ὀνόματα, καὶ ἡ λέξις θρησκεία χρησιμοποιεῖται κατ᾿ ἐπανάληψιν μὲ διάφορον ἔννοιαν.  ἀλλὰ τί ἐσήμαινεν εἰς τοὺς χρόνους τῶν ἀποστόλων ἡ λέξις αὐτή ;  τόσον κατὰ τὴν κλασσικὴν ἀρχαιότητα ὅσον καὶ κατὰ τὴν ἑλληνιστικὴν ἐποχήν, εἰς τὴν ὁποίαν ἔζησαν ὁ Κύριος καὶ οἱ ἀπόστολοι, θρησκεία ἐλέγετο ἡ ἱεροπραξία· διὰ τοῦτο, καὶ ὅταν ἀκόμη ἐπρόκειτο περὶ μιᾶς θρησκείας, ἐχρησιμοποιεῖτο ὁ πληθυντικὸς θρησκεῖαι, δηλαδὴ σειρὰ ἱεροπραξιῶν ἑνὸς θρησκεύματος.  ἡ Καινὴ Διαθήκη ὀνομάζει θρησκείαν τὴν ἰουδαϊκὴν θρησκείαν μὲ τὸν μωσαϊκὸν νόμον (Πρξ 26,5) καὶ τὴν ἀνορθόδοξον λατρείαν τῶν ἀγγέλων ἀπὸ μερικοὺς αἱρετικούς (Κλ 2,18)· ὁμιλεῖ δὲ ἅπαξ καὶ περὶ θρησκείας ἐντὸς τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀλλὰ δὲν ἐννοεῖ ἀκριβῶς τὸν Χριστιανισμόν.  συγκεκριμένως ὁ ᾿Ιάκωβος λέγει, ὅτι Θρησκεία καθαρὰ καὶ ἀμίαντος παρὰ τῷ θεῷ καὶ πατρὶ αὕτη ἐστίν, ἐπισκέπτεσθαι ὀρφανοὺς καὶ χήρας ἐν τῇ θλίψει αὐτῶν, ἄσπιλον ἑαυτὸν τηρεῖν ἀπὸ τοῦ κόσμου (᾿Ια 1,27).  λέγει δηλαδὴ θρησκείαν ἐδῶ ὁ ᾿Ιάκωβος τὴν λατρείαν, τὴν ὁποίαν μάλιστα ἐννοεῖ κατὰ τρόπον ἐντελῶς λογικὸν καὶ πνευματικόν, διότι τὴν καθορίζει ὡς ἐλεημοσύνην καὶ ἁγνότητα.  τὰ δύο αὐτὰ βεβαίως δὲν εἶναι οὔτε τὸ ἅπαν τοῦ Χριστιανισμοῦ οὔτε κἂν τὸ ἥμισυ.

    ῞Ολα τὰ θρησκεύματα καὶ ἡ πρὸ Χριστοῦ ἀληθινὴ θρησκεία τῶν ῾Εβραίων λέγονται θρησκεῖαι πλὴν τοῦ Χριστιανισμοῦ.  καὶ τοῦτο, διότι τῶν μὲν ἄλλων θρησκειῶν ἡ ὅλη οὐσία ἦτο ἡ λατρεία· τὰ μέλη αὐτῶν ἠδύναντο νὰ εἶναι αἰσχροί, ἄδικοι, φονεῖς, καὶ νὰ θρησκεύουν, χωρὶς νὰ τοὺς ἐλέγχῃ ἡ θρησκεία των.  μόνον εἰς τὴν ἰσραηλιτικὴν θρησκείαν πλὴν τῆς λατρείας ὁ θεὸς ἐπέβαλε τὴν μονοθεΐαν καὶ τὴν ἀποχὴν ἀπὸ τὴν ἀδικίαν καὶ τὴν πορνείαν, καὶ ἔτσι ἡ θρησκεία ἐκείνη εἶχε καὶ κάτι πέραν τῆς θρησκείας.  ὁ Χριστιανισμὸς δὲν εἶναι μόνον θρησκεία.  ἀλλὰ τότε τί εἶναι ;  χρειάζονται πολλαὶ ἔννοιαι καὶ πολλὰ ὀνόματα, διὰ νὰ ἐκφρασθῇ τί εἶναι ὁ Χριστιανισμός.  ἂς ἐρευνήσωμεν τὴν Γραφὴν καὶ ἂς ἴδωμεν ἐκεῖ πῶς τὸν ὠνόμαζον αὐτοὶ ποὺ τὸν ἵδρυσαν καὶ τὸν ἐκήρυξαν πρῶτοι.

      Εἶναι βασιλεία.  ὅταν ὁ Χριστὸς ἤρχισε τὸ κήρυγμά του, τὸ πρῶτον ποὺ ἐκήρυξεν εἶναι ὅτι ῎Ηγγικεν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν (Μθ 4,17)· καὶ εἰς τοὺς μαθητάς του ἐδίδαξε νὰ προσεύχωνται Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς... ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου (Μθ 6,10).  ἐνώπιον τοῦ Πιλάτου, τοῦ ἀνωτάτου ἄρχοντος τῆς Παλαιστίνης, ἐδήλωσεν ὅτι εἶναι βασιλεύς, προσέθεσε δὲ ὅτι ῾Η βασιλεία ἡ ἐμὴ οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου (᾿Ιω 18,36).  ὁ Παῦλος ὀνομάζει τὸν Χριστιανισμὸν βασιλείαν τοῦ Χριστοῦ (᾿Εφ 5,5).  τὸ δὲ ὄνομα Χριστιανοὶ εἶναι δηλωτικὸν πολιτικῆς μερίδος, ὅπως δηλαδὴ θὰ ἐλέγομεν σήμερον «Τρικουπικοὶ» ἢ «Βενιζελικοί»· μόνον ὅτι ἐδῶ πρόκειται περὶ πνευματικῆς πολιτείας καὶ πνευματικοῦ κόμματος, ὄχι ἐγκοσμίου.  εἶναι λοιπὸν ὁ Χριστιανισμὸς βασιλεία, βασίλειον, κράτος πνευματικόν· κράτος μὲ βασιλέα τὸν ᾿Ιησοῦν Χριστόν.

     ᾿Αρίστη δὲ ἔκφρασις τῆς βασιλείας εἶναι ἡ ἐκκλησία, τὸ ἄλλο ὄνομα τοῦ Χριστιανισμοῦ.  δὲν χρειάζεται νὰ ἀναφέρωμεν πόσας φορὰς τὸν ὀνομάζουν ἐκκλησίαν ὁ ἱδρυτὴς Χριστὸς καὶ οἱ κήρυκές του.  ἀναγκαιότερον εἶναι νὰ διευκρινήσωμεν τί ἐσήμαινεν ἡ λέξις ἐκκλησία, ὅταν ἐχρησιμοποιήθη διὰ πρώτην φορὰν ὡς ὄνομα τοῦ Χριστιανισμοῦ.  ἐκκλησία ἐλέγετο τότε ἡ γενικὴ συνέλευσις τοῦ λαοῦ, κατὰ τὴν ὁποίαν οὗτος δεικνύει ὅτι εἶναι ὁ ἀνώτατος ἐξουσιαστὴς τοῦ κράτους καὶ κάνει χρῆσιν τῆς ἐξουσίας του διενεργῶν ἐκλογὰς ἢ οἱανδήποτε ἄλλην πολιτικὴν πρᾶξιν.  καὶ πάλιν ἡ ἔννοια τοῦ κράτους.  ἡ ἐκκλησία εἶναι ὀργανισμὸς καὶ ἑνότης, ὅπου κάθε πιστὸς ἔχει τὴν θέσιν του καὶ τὸν ῥόλον του ὅπως τὰ μέλη τοῦ σώματος.  ὁ Χριστὸς ἦλθεν εἰς τὴν γῆν ὄχι διὰ νὰ κάνῃ καλοὺς ἄνθρώπους καὶ Χριστιανούς, ἀλλὰ διὰ νὰ ἱδρύσῃ τὴν ἐκκλησίαν του, τὸ σῶμα του.

      Εἶναι ὁ Χριστιανισμὸς στρατεία, δηλαδὴ στρατιωτικὴ ὀργάνωσις καὶ ἐπιχείρησις.  ἄλλοτε ὁ Παῦλος ὁμιλεῖ διὰ τὰ ὅπλα τῆς στρατείας ἡμῶν (Β΄ Κο 10,4) καὶ ἄλλοτε παραγγέλλει εἰς τὸν Τιμόθεον, ἵνα στρατεύηται τὴν καλὴν στρατείαν (Α΄ Τι 1,18).  ἡ μὲν ἐκκλησία ἐκφράζει τὴν πολιτικὴν ὄψιν τῆς βασιλείας καὶ τὴν εἰρηνικὴν δρᾶσιν, ἡ δὲ στρατεία τὴν στρατιωτικὴν ὄψιν καὶ τὴν πολεμικὴν δρᾶσιν καὶ ζωὴν τοῦ Χριστιανισμοῦ.  εἰς τὸ ἕνα ἐξυπακούονται ἡ ἄσκησις τῆς ἐξουσίας καὶ αἱ ἀποφάσεις, εἰς τὸ ἄλλο ὁ ἀγὼν καὶ ἡ κατακτητικὴ τάσις.  καὶ τὰ δύο ἐκφράζονται μὲ τὴν ὀνομασίαν στρατευομένη ἐκκλησία.

    ᾿Ωνόμασαν τὸν Χριστιανισμὸν οἱ πρῶτοι κήρυκές του ὁδόν, δηλαδὴ τρόπον ζωῆς καὶ δράσεως.  ἐν ᾿Εφέσῳ μεταξὺ τῶν εἰδωλολατρῶν, λέγει ὁ Λουκᾶς, ἐγένετο τάραχος οὐκ ὀλίγος περὶ τῆς ὁδοῦ, δηλαδὴ περὶ τοῦ Χριστιανισμοῦ (Πρξ 19,23· καὶ 9,2· 18,25· 19,9· 22,4).  ἀφορᾷ δὲ ὁ τρόπος τῆς ζωῆς εἰς ὅλας τὰς πτυχὰς αὐτῆς, καὶ τὴν πολιτικὴν καὶ τὴν οἰκογενειακὴν καὶ τὴν ἠθικὴν καὶ τὴν ἐπιστημονικὴν καὶ τὴν οἰκονομικὴν καὶ οἱανδήποτε ἄλλην.  δὲν εἶναι ἡ ὁδὸς λατρευτικὸν τυπικόν, δὲν εἶναι ἁπλῶς θρησκεία.

     Διὰ τοῦτο λέγεται ὁ Χριστιανισμὸς καὶ ζωή, ἐφ᾿ ὅσον καταλαμβάνει ὅλον τὸ περιεχόμενον τῆς ζωῆς.  Πορεύεσθε καὶ σταθέντες λαλεῖτε ἐν τῷ ἱερῷ τῷ λαῷ τὰ ῥήματα τῆς ζωῆς ταύτης (Πρξ 5,20), εἶπεν ὁ ἄγγελος εἰς τοὺς ἀποστόλους.  ζωὴ αὕτη εἶναι ὁ Χριστιανισμός, ὅστις ἀλλοῦ λέγεται αἰώνιος ζωή· ᾿Επιλαβοῦ τῆς αἰωνίου ζωῆς, εἰς ἣν καὶ ἐκλήθης (Α΄ Τι 6,12). 

    Εἶναι ὁ Χριστιανισμὸς σχολὴ καὶ ἐπιστήμη.  καὶ ναὶ μὲν αἱ λέξεις αὐταὶ δὲν χρησιμοποιοῦνται εἰς τὴν Γραφὴν ὡς ὀνόματά του, ἀλλὰ καὶ ὁ ἀρχηγὸς ᾿Ιησοῦς λέγεται διδάσκαλος καὶ οἱ πρῶτοι ἀκόλουθοί του μαθηταί, καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος διδάσκαλος ἐθνῶν (Α΄ Τι 2,7) καὶ ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ μαθηταί (Πρξ 6,1· 9,26),  καὶ τὸ περιεχόμενον τοῦ Χριστιανισμοῦ διδαχὴ καὶ ἡ μετάδοσις τῆς διδαχῆς παράδοσις ὑπὸ τὴν σημερινὴν σχολικὴν ἔννοιαν (῾Ρω 6,17).  μάθημα αὐτῆς τῆς σχολῆς εἶναι τὸ περιεχόμενον τῆς πίστεως, ἀντικείμενον ἐρεύνης τῆς ἐπιστήμης αὐτῆς ἡ αἰώνιος καὶ σωτήριος ἀλήθεια.

    Λέγεται ὁ Χριστιανισμὸς διαθήκη· συμβόλαιον μεταξὺ θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, ὑπογεγραμμένον μὲ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ καὶ φέρον ὡς σφραγῖδα τὴν ἀνάστασίν του.  ἀντὶ τῶν σημερινῶν ἀστόχων ἐκφράσεων «ἡ πρώτη μωσαϊκὴ θρησκεία» καὶ ἡ «δευτέρα χριστιανικὴ θρησκεία», οἱ ἀπόστολοι ἔλεγον «ἡ πρώτη διαθήκη» καὶ «ἡ δευτέρα διαθήκη», ἡ παλαιὰ διαθήκη καὶ ἡ καινὴ διαθήκη (Β΄ Κο 3,6· ῾Εβ 9,15· 12,24).  ἐννοεῖται ὅτι εἰς τὰ σχετικὰ χωρία των δὲν ἐννοοῦν τὰ δύο ὁμώνυμα βιβλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς.

      Λέγεται ὁ Χριστιανισμὸς ἐλπίς.  ὁ μὲν Παῦλος παραγγέλλει εἰς τοὺς Χριστιανοὺς λέγων Κατέχωμεν τὴν ὁμολογίαν τῆς ἐλπίδος ἀκλινῆ (῾Εβ 10,23), δηλαδὴ τὸ «πιστεύω» τοῦ Χριστιανισμοῦ· ὁ δὲ Πέτρος ῞Ετοιμοι ἀεὶ πρὸς ἀπολογίαν παντὶ τῷ αἰτοῦντι ὑμᾶς λόγον περὶ τῆς ἐν ὑμῖν ἐλπίδος (Α΄ Πε 3,15).

    Λέγεται δὲ τέλος καὶ πίστις.  ὅταν οἱ Χριστιανοὶ εἶδαν τὸν Παῦλον νεοφώτιστον ἔλεγον· ῾Ο διώκων ἡμᾶς ποτε νῦν εὐαγγελίζεται τὴν πίστιν ἥν ποτε ἐπόρθει (Γα 1,23).  ὁ δὲ ᾿Ιούδας γράφει πρὸς τοὺς Χριστιανούς· Παρακαλῶ ἐπαγωνίζεσθαι τῇ ἅπαξ παραδοθείσῃ τοῖς ἁγίοις πίστει  (᾿Ιδ, 4) καὶ ῾Υμεῖς, ἀδελφοί, τῇ ἁγιωτάτῃ ὑμῶν πίστει ἐποικοδομεῖτε ἑαυτούς (᾿Ιδ, 20).  ἐλέγετο δὲ τότε πίστις ὁ λόγος τῆς τιμῆς μεταξὺ δύο προσώπων, ἡ ἐμπιστοσύνη τοῦ ἑνὸς εἰς τὸν ἄλλον καὶ ἡ ἀξιοπιστία τοῦ ἑνὸς διὰ τὸν ἄλλον, τὸ ἔγγραπτον ἢ προφορικῶς ὡμολογημένον σύμφωνον καὶ συμβόλαιον.  ἐπειδὴ δὲ ἡ ἀμοιβαία πίστις αὐτὴ εἰς τὴν περίπτωσιν τοῦ Χριστιανισμοῦ ὑφίσταται μεταξὺ ἀνθρώπων καὶ θεοῦ ἀοράτου, ἡ πίστις διὰ τοὺς ἀνθρώπους γίνεται ἐλπιζομένων ὑπόστασις καὶ πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων (῾Εβ 11,1).  ὁ ὅρος τῆς ἐν Χριστῷ (ἐγγυητῇ) πίστεως εἶναι, ὁ μὲν θεὸς νὰ μᾶς ἔχῃ υἱοὺς καὶ κληρονόμους τῆς ἐπικρατείας του, ὅπου ἡ ἀθανασία καὶ ἡ ἀδιάπτωτος μακαριότης, ἡμεῖς δὲ νὰ πιστεύωμεν εἰς αὐτὸν καὶ νὰ τηρῶμεν τὰς ἐντολάς του.  ἐγγυητὴς τῆς πίστεως αὐτῆς καὶ μεσολαβητὴς εἶναι ἐκ μέρους μὲν τοῦ θεοῦ ὁ υἱὸς αὐτοῦ, ὅστις ἐνεφανίσθη ἐνώπιον ἡμῶν καὶ ἔδωκε τὰ διαπιστευτήρια τῆς θεότητός του, ἐκ μέρους δὲ τῶν ἀνθρώπων πάλιν ὁ υἱὸς ὁ ἐνανθρωπήσας, ὅστις ἔδωκεν ὡς ἐγγύησιν τὴν ὑπακοὴν καὶ τὸ αἷμα του.  μέτοχοι αὐτῆς τῆς πίστεως, αὐτοῦ τοῦ συμφώνου, εἴμεθα οἱ Χριστιανοί.  ὅπως δηλαδὴ λέγουν τὸ σύμφωνον τοῦ ΝΑΤΟ ἢ τὸ σύμφωνον τῆς Βαρσοβίας, καὶ τὰ κράτη - μέλη τούτου ἢ ἐκείνου τοῦ συμφώνου, ὑπὸ τὴν ἀκριβῶς ἀντίστοιχον πνευματικὴν ἔννοιαν λέγεται τὸ σύμφωνον τοῦ Χριστοῦ, πίστις τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἐν Χριστῷ πίστις, ἡ Χριστιανικὴ πίστις.

    ῎Οχι λοιπὸν ἁπλῶς θρησκεία ὁ Χριστιανισμός, ἀφοῦ οὐδέποτε τὸν ὠνόμασαν ἔτσι ὁ ἱδρυτής του καὶ οἱ πρῶτοι οἰκοδόμοι του.  ἀλλὰ ζωὴ καὶ ὁδὸς ζωῆς, στρατεία, σχολὴ καὶ ἐπιστήμη καὶ διδαχή, συνθήκη καὶ ἐλπίς, βασιλεία, ἐκκλησία, πίστις.  ἔτσι τὸν ὠνόμαζαν ὁ Χριστὸς καὶ οἱ ἀπόστολοι.  τὰ δὲ ἐπικρατέστερα ὀνόματά του εἶναι τὰ τρία τελευταῖα· βασιλεία τοῦ Χριστοῦ, ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, Χριστιανικὴ πίστις.

    Τί διαφέρει δὲ ἡ βασιλεία ἀπὸ τὴν θρησκείαν ὑπὸ τὴν κοινὴν ἔννοιαν εἶναι φανερὸν ἀπὸ τὰ ἔργα τοῦ πολίτου τῆς βασιλείας καὶ τοῦ ἁπλῶς θρησκεύοντος.  αὐτὸς ποὺ πολιτογραφεῖται εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Χριστοῦ μετανοεῖ.  διὰ τοῦτο ὁλόκληρον τὸ ἄγγελμα τῆς ἐλεύσεως τῆς βασιλείας λέγει· Μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.  ἀλλάζει βίον, ῥυθμίζει τὴν ζωήν του συμφώνως πρὸς τὸ θέλημα τοῦ Κυρίου.  παραδίδει τὸ πᾶν καὶ τὴν ζωήν του εἰς τὴν διάθεσιν τοῦ βασιλέως Χριστοῦ.  ἀντιθέτως ὁ ἁπλῶς θρησκεύων χαρίζει εἰς τὸν Χριστὸν ὅ,τι δὲν χρειάζεται ὁ Χριστός, ἀλλὰ δὲν τοῦ χαρίζει τὴν ζωήν του, τὰ βαθύτερα μυστικὰ τῆς ὑπάρξεώς του.  ἔτσι βλέπομεν ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι εἶναι φαυλόβιοι, ἀλλ᾿ ὅταν περάσουν ἀπὸ ἕνα ἐκκλησάκι, σταυροκοπιοῦνται.  ἔχουν εἰς τὸ μέτωπον τοῦ αὐτοκινήτου των μίαν εἰκόνα - φυλακτὸν τῆς Παναγίας, ποὺ τοὺς τὴν ἐχάρισεν ἡ φιλενάδα των.  βλασφημοῦν τὰ θεῖα, ἀλλὰ ἐγέμισαν τοὺς δρόμους μὲ εἰκονοστάσια, διότι ἐσώθησαν ἀπὸ ἀνατροπὰς καὶ συγκρούσεις, χωρὶς εἰς αὐτὰ νὰ ἔχουν χύσει ἕνα δάκρυ μετανοίας καὶ χωρὶς νὰ ἀνάψῃ μέσα των μία ἀπόφασις ἀλλαγῆς βίου.

    ῾Η ἀντίληψις ὅτι ὁ Χριστιανισμὸς ἀντικαθιστᾷ τὰ προϋπάρχοντα θρησκεύματα δὲν εἶναι ὀρθή.  διότι δὲν ἀντικαθιστᾷ μόνον αὐτά.  ἡ χριστιανικὴ πίστις συνήφθη, διὰ νὰ ἀντικαταστήσῃ ἐν τῷ κόσμῳ τὸ πᾶν, καὶ τὰ κράτη καὶ τὰς ἐπιστημονικὰς καὶ φιλοσοφικὰς σχολὰς καὶ τὰ θρησκεύματα καὶ τὰ καλλιτεχνικὰ κινήματα καὶ τὰς στρατιωτικὰς ὁμοταξίας καὶ ὅλας τὰς πτυχὰς τῆς ἰδιωτικῆς καὶ κοινωνικῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων καὶ ὅλα τὰ φρονήματα περὶ κόσμου καὶ βίου.  συνήφθη ἡ πίστις αὐτὴ καὶ ἱδρύθη ἡ βασιλεία αὐτή, διὰ νὰ θέσῃ ὑπὸ τὸν ἔλεγχόν της τὰ πάντα, διὰ νὰ βάλῃ τὸν δάκτυλόν της εἰς πᾶσαν περιοχὴν τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς καὶ δραστηριότητος.

      Ἀλλ᾿ οἱ Χριστιανοί, ὑποκύψαντες ἴσως εἰς μίαν ἀφανῆ ἀδυναμίαν, ἐξηπατήθησαν, ὅταν συνησπίσθησαν μὲ τὰ ἐγκόσμια κράτη καὶ μάλιστα μὲ τὸ Βυζάντιον. τὸ Βυζάντιον, ἑδραιωθὲν μὲ τὴν σύμπραξιν τῶν Χριστιανῶν, ὑποκατέστησεν ἐν συνεχείᾳ τὸν Χριστιανισμὸν ὡς πίστιν καὶ ἐκκλησίαν καὶ βασιλείαν καὶ ζωὴν καὶ σχολήν, καὶ τὸν περιώρισε μόνον εἰς τὴν πτυχὴν τῆς θρησκείας.  αὐτὸ εἶναι τὸ πρῶτον στάδιον τῆς δολιοφθορᾶς ποὺ διενήργησε τὸ Βυζάντιον εἰς βάρος τῆς βασιλείας τοῦ Χριστοῦ εἰς διάστημα ἑνὸς αἰῶνος, ἀπὸ τοῦ 313 μέχρι τοῦ 407· ἀπὸ τοῦ διατάγματος τῶν Μεδιολάνων περὶ ἀνεξιθρησκείας μέχρι τοῦ θανάτου ἑνὸς μεγάλου ἀνδρὸς τῆς χριστιανικῆς βασιλείας.  κατὰ δὲ τὸ δεύτερον καὶ μακροχρονιώτερον διάστημα ἀπὸ τοῦ Ε΄ μέχρι τοῦ ΙΕ΄ αἰῶνος διενήργησε καὶ ἄλλην δολιοφθορὰν χειροτέραν τῆς πρώτης.  σιγὰ σιγὰ καὶ ἀνεπαίσθητα μετέβαλε τὴν πνευματικὴν θρησκείαν, τὴν πτυχὴν δηλαδὴ εἰς τὴν ὁποίαν περιώρισε τὸν Χριστιανισμόν, εἰς θρησκείαν λαϊκοῦ καὶ ἐγκοσμίου τύπου.  καὶ ἐνῷ θρησκεία ἐντὸς τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι ἡ ἁγνὴ ζωὴ καὶ ἡ ἐλεημοσύνη ὑφ᾿ ὅλας τὰς μορφάς, ποὺ ἐμβολίασαν τὴν πρώην ἄδικον καὶ σαρκόδουλον ζωὴν τῶν ἀνθρώπων, τὸ Βυζάντιον αὐτὰ μὲν τὰ πνευματικὰ στοιχεῖα τῆς θρησκείας τὰ ὑπέσκαψεν, ἀντ᾿ αὐτῶν δὲ κατεσκεύασεν ὑπαλληλικὸν σῶμα, ἑορταστικὰ προγράμματα καὶ τυπικά, στολὰς ἐπισήμους, ἀρχιτεκτονικοὺς ῥυθμούς, καλὰς τέχνας, διοικητικὸν δίκαιον, τοπικὰ καὶ λαϊκὰ ἔθιμα, πανηγύρεις, λογοτεχνίαν, καὶ ὅ,τι ἄλλο δὲν ἔχει τὴν δύναμιν τῆς πίστεως, οὔτε τὴν ἀξίαν τῆς ἁγνότητος καὶ τῆς ἐλεημοσύνης.  ἐννοεῖται ὅτι τὰ ἄλλα κράτη ἐξετράπησαν πολὺ περισσότερον τοῦ Βυζαντίου.  τὰ κοπτικὰ καὶ συριακὰ κράτη, ἡ λατινικὴ Εὐρώπη τοῦ πάπα, καὶ ἡ «ἁγία ῾Ρωσία» τῶν τσάρων, προεξέτειναν τὸ ἔργον τῆς καταστροφῆς τῆς βασιλείας τοῦ Χριστοῦ καὶ ἔφθασαν εἰς μίαν μακραίωνα παράνομον συμβίωσιν μὲ τὸν Χριστιανισμόν.  ἀλλὰ τὸ Βυζάντιον ἔπαιξε τὸν ῥόλον τοῦ πρώτου ἀποπλανητοῦ.  αὐτὰ βεβαίως δὲν σημαίνουν ἀφανισμὸν τῆς ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας πύλαι ᾅδου οὐ κατισχύουσι κατὰ τὸν λόγον τοῦ Κυρίου (Μθ 16,18).  καὶ πάντοτε καὶ σήμερον ὑπάρχει ἡ ἐλαχίστη μερὶς τῆς ἀνθρωπότητος, τὸ μικρὸν ποίμνιον, ποὺ κρατεῖ τὸν Χριστιανισμὸν ὡς πίστιν καὶ βασιλείαν, κρατεῖ τὴν ὀρθόδοξον τοῦ Χριστοῦ  ἐκκλησίαν ἀναλλοίωτον.

   ᾿Ενώπιον τῆς τοιαύτης πραγματικότητος σήμερον ὑπάρχουν ἐκπεφρασμέναι δύο ἀντιλήψεις περὶ Χριστιανισμοῦ, ἀμφότεραι πεπλανημέναι· ἡ φαρισαϊκὴ καὶ ἡ σαδδουκαϊκή.  φαρισαῖοι καὶ Σαδδουκαῖοι συμφωνοῦν μέχρι τοῦ σημείου, ὅτι ὁ Χριστιανισμὸς εἶναι μόνον θρησκεία καὶ μάλιστα ὄχι ὑπὸ τὴν πνευματικὴν ἔννοιαν ποὺ ἀπαντᾶται εἰς τὸν ᾿Ιάκωβον, ἀλλ᾿ ὑπὸ τὴν λαϊκήν.  τοῦ δίδουν βεβαίως τὸ σκῆπτρον τῆς πρώτης ἢ τῆς μόνης θρησκείας· ἀλλὰ πάντως τὸν θέλουν θρησκείαν.  καὶ οἱ μὲν φαρισαῖοι ὁρίζουν ὡς περιεχόμενον αὐτῆς τῆς θρησκείας ὅ,τι κατεσκεύασε τὸ Βυζάντιον, τὰς παραδόσεις καὶ τὰ ἐντάλματα τῶν πρεσβυτέρων, καθὼς εἶπε καὶ ὁ Κύριος ᾿Ιησοῦς.  νὰ ἔχωμεν τὸν παπᾶ νὰ μᾶς βαπτίζῃ στεφανώνῃ καὶ κηδεύῃ, νὰ «διαβάζῃ τὶς ἀγελάδες καὶ τὶς λεχῶνες μας», νὰ κάνῃ λιτανείας διὰ τὸν περονόσπορον καὶ τὴν ἀνομβρίαν· νὰ ἔχωμεν «τὸ Τετραβάγγελο στὸ εἰκονοστάσι», νὰ στολίζωμεν τὸν ἐπιτάφιον μὲ λουλούδια, νὰ τρῶμε τὸ πάσχα τὰ αὐγὰ βαμμένα, καὶ νὰ ἀλειφώμεθα μὲ τὸ λαδάκι τοῦ ἁγίου Τάδε ὅπου μᾶς πονεῖ.  οἱ δὲ Σαδδουκαῖοι, οἱ ὁποῖοι καὶ δὲν πιστεύουν τίποτε, ἀλλὰ καὶ δὲν ἐννοοῦν νὰ παύσουν νὰ ζοῦν ἀπὸ τὴν ἐκκλησίαν ὅπως αἱ ψεῖραι ἀπὸ τὸ ἀκάθαρτον κεφάλι, ἔχουν τὴν ἑξῆς θεωρίαν.  ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ἔχει πολλοὺς τομεῖς, κατ᾿ ἄλλους τέσσαρας, κατ᾿ ἄλλους ἓξ ἢ περισσοτέρους· τὸν διανοητικόν, τὸν οἰκονομικόν, τὸν κοινωνικόν, τὸν ἐρωτικόν, τὸν θρησκευτικόν, τὸν καλλιτεχνικόν, κλπ..  διὰ νὰ εἶναι ὁ ἄνθρωπος ὡλοκληρωμένος καὶ ὁμαλός (normal), πρέπει νὰ γεμίσῃ καὶ νὰ ἱκανοποιήσῃ ὅλους τοὺς τομεῖς˙  μὲ τὰς ἐπιστημονικὰς ἐπιδόσεις τὸν ἐπιστημονικόν, μὲ τοὺς πολιτικοὺς ἀγῶνας τὸν κοινωνικόν, μὲ τὰς σαρκικὰς ἀπολαύσεις τὸν ἐρωτικόν, μὲ τὴν συμμετοχὴν εἰς τὰ θρησκευτικὰ ἔθιμα καὶ καμώματα τὸν θρησκευτικόν.  δηλαδὴ ὅπως μία οἰκία ἔχει καὶ τὴν ὑποδοχὴν καὶ τὴν κουζίναν καὶ τὸ ἀποχωρητήριον, πρέπει καὶ ὁ ὡλοκληρωμένος ἄνθρωπος νὰ ἔχῃ «τὶς βρομοδουλειές του», νὰ ἔχῃ καὶ τὸ καλλιτεχνικόν του χόμπυ (θέατρον, κινηματογράφος), νὰ κοινωνάῃ καὶ τὴν Μ. Πέμπτην.

   Οὐαὶ ὑμῖν, φαρισαῖοι καὶ Σαδδουκαῖοι, διότι πλανᾶσθε. ὁ Χριστιανισμὸς εἶναι πνευματικὴ βασιλεία, πληροῖ ὅλας τὰς πτυχὰς τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως, καὶ ἔχει τὴν ἀπαίτησιν νὰ κυβερνᾷ παντοῦ.  εἶναι σύστημα ὁλοκληρωτικόν· μάλιστα.  μόνον ποὺ δὲν ἐπιβάλλεται διὰ τῆς βίας ἀλλ᾿ ἄκρως προαιρετικῶς.  προαιρετικῶς ὅμως ὑπὸ τὸν ὅρον ὅτι θὰ καταλάβῃ τὸ πᾶν καὶ θὰ κυριαρχήσῃ εἰς ὅλον τὸ εἶναι μας.  αὐτὸς θὰ γεμίσῃ ἢ θὰ χαλιναγωγήσῃ ἢ θὰ νεκρώσῃ ἢ θὰ ἐξευγενίσῃ ὅλους τοὺς τομεῖς, τὰς περιοχάς, τὰς πτυχάς, τὰς τάσεις τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς, θὰ θέσῃ ὑπὸ τὸν ἔλεγχόν του τὰ πάντα.  διὰ τοῦτο ἡ ἐκκλησία λέγει ῾Εαυτοὺς καὶ ἀλλήλους καὶ πᾶσαν τὴν ζωὴν ἡμῶν Χριστῷ τῷ θεῷ παραθώμεθα.  οὐαὶ τοῖς πεπλανημένοις φαρισαίοις, διότι περιώρισαν τὸν Χριστιανισμὸν εἰς τὰ στενώτατα ὅρια τῆς θρησκείας, ὅπου ὁ ἄνθρωπος ὄντως δὲν χωρεῖ· οὐαὶ καὶ τοῖς Σαδδουκαίοις, διότι, αἰσθανόμενοι στενοχωρίαν εἰς τὰ στενὰ ὅρια τῆς φαρισαϊκῆς θρησκείας, ἐξετράπησαν καὶ ἐγέμισαν τὰς ἄλλας πτυχὰς τῆς ὑπάρξεώς των μὲ κόπρον.  μὴ θαυμάζετε δὲ πῶς ἐκ τῶν θρησκολήπτων φαρισαίων ἐξεπήδησαν οἱ ἄθεοι Σαδδουκαῖοι, διότι αὐτὴ εἶναι ἡ στερεότυπος ἱστορικὴ ἐξέλιξις τῶν θρησκειῶν.  ὁ Χριστιανισμὸς μόνος εὑρίσκεται ὑπεράνω πάσης ἱστορικῆς ἐξελίξεως, διότι δὲν εἶναι θρησκεία, ἀλλὰ βασιλεία καὶ πίστις καὶ ζωή, οἰκονομηθεῖσα πρὸ αἰώνων ὑπὸ τοῦ θεοῦ, καὶ ὑπὸ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ θεμελιωθεῖσα καὶ συντηρουμένη.

 

            Ἀπολύτρωσις   305   (Μάιος   1971)  

                Συμβολὴ     11    (Ὀκτώβριος  2005)  

Μελέτες 10 (2010)